Hukuk Genel Kurulu'nun 2023/859 E., 2025/421 K. sayılı kararı

T.C.

Yargıtay

Hukuk Genel Kurulu

2023/859 E., 2025/421 K.

"İçtihat Metni"

MAHKEMESİ : Bursa Bölge Adliye Mahkemesi 8. Hukuk Dairesi

SAYISI : 2022/3815 E., 2023/305 K.

ÖZEL DAİRE KARARI : Yargıtay 5. Hukuk Dairesinin 08.11.2022 tarihli ve

2022/3923 Esas, 2022/15550 Karar sayılı BOZMA kararı

Taraflar arasındaki kamulaştırma bedelinin tespiti ve terkin davasından dolayı yapılan yargılama sonunda İlk Derece Mahkemesince davanın kabulüne karar verilmiştir.

Kararın taraf vekillerince istinaf edilmesi üzerine, Bölge Adliye Mahkemesince objektif değer artışı oranı yönünden düzeltme yapılmak suretiyle ilk derece mahkemesi kararının kaldırılmasına, yeniden hüküm kurulmak suretiyle davanın kabulüne karar verilmiştir.

Bölge Adliye Mahkemesi kararı taraf vekilleri tarafından temyiz edilmesi üzerine Yargıtay 5. Hukuk Dairesince yapılan inceleme sonunda bozulmuş, Bölge Adliye Mahkemesi tarafından Özel Daire bozma kararına karşı direnilmiştir.

Direnme kararı taraf vekilleri tarafından temyiz edilmekle; kesinlik, süre, temyiz şartı ve diğer usul eksiklikleri yönünden yapılan ön inceleme sonucunda, temyiz dilekçesinin kabulüne karar verildikten sonra temyiz incelemesi sırasında duruşmanın düzenlendiği 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun (HMK) 369. maddesinin direnme kararının temyizini kapsamadığı, direnmenin düzenlendiği aynı Kanun'un 373. maddesinde ise duruşmaya yer verilmediği gözetildiğinde direnme kararlarının temyiz incelemesinde duruşma yapılamayacağı kabul edilerek davalı vekilinin duruşma isteğinin reddine karar verilerek, Tetkik Hâkimi tarafından hazırlanan gündem ve dosyadaki belgeler incelenip gereği düşünüldü:

I. DAVA

Davacı idare vekili dava dilekçesinde; davalıya ait Bursa ili Karacabey ilçesi ... Mahallesi 221 ada 108 parsel sayılı taşınmaz hakkında acele el koyma kararı verildiğini ileri sürerek taşınmazın kamulaştırma bedelinin tespitine ve yol olarak terkinine karar verilmesini talep etmiştir.

II. CEVAP

Davalı vekili cevap dilekçesinde; taşınmazın arsa niteliğinde olduğunu, tarla niteliğinde olduğu düşünülse dahi Karacabey ve Nilüfer ilçe verilerinin esas alınmaması gerektiğini, kapitalizasyon faiz oranının en fazla %4 ve objektif değer artışının yüksek uygulamasının yerinde olacağını belirterek kısmi kamulaştırmada değer kaybının raporda dikkate alınmasını savunmuştur.

III. İLK DERECE MAHKEMESİ KARARI

İlk Derece Mahkemesinin 05.06.2018 tarihli ve 2017/143 Esas, 2018/539 Karar sayılı kararıyla; 15.03.2018 tarihli bilirkişi üçüncü ek raporunun hükme esas alındığı, ayrıca davacı vekilinin dava konusu 221 ada 108 parsel sayılı taşınmazdan arta kalan kısmın davacı adına tescilini talep ettiği, alınan bilirkişi raporuna göre 221 ada 109 parselde kayıtlı taşınmazın, aynı yer 72 parsel sayılı taşınmazın kamulaştırma işlemleri sebebiyle ifrazı sonucunda oluştuğu, dolayısıyla kamulaştırmadan arta kalan kısım olduğu, bu kısmın kullanılabilir olmadığı, davalıya bir yarar sağlamayacağı, bu nedenle dava konusu 109 parsel sayılı taşınmazın da davacı kurum adına tesciline karar vermek gerektiği gerekçesiyle davanın kabulü ile 221 ada 108 parsel sayılı taşınmazın tamamının kamulaştırma bedelinin 249.810,00 TL olduğunun tespitine, 221 ada 108-109 parselde davalı adına kayıtlı taşınmazların yol olarak terkinine karar verilmiştir.

IV. İSTİNAF

A. İstinaf Yoluna Başvuranlar

İlk Derece Mahkemesinin yukarıda belirtilen kararına karşı süresi içinde taraf vekilleri istinaf başvurusunda bulunmuşlardır.

B. Gerekçe ve Sonuç

Bölge Adliye Mahkemesinin 23.11.2021 tarihli ve 2019/276 Esas, 2021/2510 Karar sayılı kararıyla; dava konusu taşınmazın ilçe merkezindeki bir mahallede bulunması ve konumu gereği %50 oranında objektif değer artışı uygulanması gerektiği gerekçesiyle davacının istinaf başvurusunun esastan reddine, davalının istinaf başvurusunun kabulüne, ilk derece mahkemesi kararının kaldırılmasına, yeniden hüküm kurulmak suretiyle davanın kabulü ile 221 ada 108 parsel sayılı taşınmazın tamamının kamulaştırma bedelinin 374.715,00 TL olduğunun tespitine, 221 ada 108 ve 109 parsel sayılı taşınmazların yol olarak terkinine karar verilmiştir.

V. BOZMA VE BOZMADAN SONRAKİ YARGILAMA SÜRECİ

A. Bozma Kararı

1. Bölge Adliye Mahkemesinin yukarıda belirtilen kararına karşı süresi içinde taraf vekilleri temyiz isteminde bulunmuşlardır.

2. Yargıtay 5. Hukuk Dairesinin yukarıda tarih ve sayısı belirtilen kararı ile;

''... Dosyada bulunan kanıt ve belgelere, kararın dayandığı gerekçelere göre; arazi niteliğindeki Bursa İli, Karacabey İlçesi, ... Mahallesi, 221 ada, 108 ve 109 parsel sayılı taşınmazlara 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu’nun 11/1-f maddesi uyarınca gelir metodu esas alınarak değer biçilmesine ilişkin ilk derece mahkemesinden verilen karara karşı davacı idare vekilince yapılan istinaf başvurusunun Bursa Bölge Adliye Mahkemesi 8. Hukuk Dairesince esastan reddine, davalı vekili tarafından yapılan istinaf başvurusunun ise kısmen kabulü ile objektif değer artırıcı unsurun %50 olarak belirlenmek suretiyle resen yapılan hesaplama sonucu tespit edilen bedel üzerinden yeniden hüküm kurulmasında yöntem itibarıyla bir isabetsizlik görülmemiştir.

Bu nedenle davacı idare vekilinin temyiz itirazları yerinde değildir. Davalı vekilinin temyiz itirazlarının incelenmesinde;

Aynı kamulaştırma kapsamında Dairemiz denetiminden onanmak suretiyle geçen dosyalar incelendiğinde Karacabey İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğünün 2017 yılı verilerine göre münavebeye esas alınan, dolmalık biber ve arpacık soğanda minimum ve maksimum verilere göre; dekera ortalama verim miktarlarının 5750 kg ve 1500 kg olarak hesaplanmak suretiyle, m² birim fiyatının 50,42 TL olarak tespit edildiği anlaşıldığı halde, eldeki davada aynı değerlendirme yılı itibarıyla gerekçesi açıklanmadan dolmalık biber ve arpacık soğanın kg başına dekara verim miktarlarının 5000 ve 1300 kg belirlenerek, m² birim fiyatının 45,42 TL kabulü ile eksik bedele hükmedilmesi,

Doğru görülmemiştir....'' gerekçesiyle karar bozulmuştur.

B. Bölge Adliye Mahkemesince Verilen Direnme Kararı

Bölge Adliye Mahkemesinin yukarıda tarih ve sayısı belirtilen kararı ile; ilk derece mahkemesince metrekare birim bedelinin 45,42 TL olarak belirlendiği, karara esas raporda hiç objektif değer artışı uygulanmadığı tespit edilerek davalı tarafın istinafın başvurusunun kabulü ile %50 oranında objektif değer artışı yapılarak m² birim bedelinin 68,13 TL'ye çıkartıldığı ve yeniden hüküm kurulduğu, Özel Dairenin yeniden belirlenen kamulaştırma bedeli dikkate almaksızın bozma kararı verdiği gerekçesiyle direnme kararı verilmiştir.

VI. TEMYİZ

A. Temyiz Yoluna Başvuranlar

Bölge Adliye Mahkemesinin yukarıda belirtilen direnme kararına karşı süresi içinde taraf vekilleri temyiz isteminde bulunmuşlardır.

B. Temyiz Sebepleri

1. Davacı idare vekili; kapitalizasyon faizi oranının %4 olarak alınmasının doğru olmadığını, ilçe tarım müdürlüğü verilerinin ortalamasının alınması gerektiği hâlde, verim miktarını maksimum miktara yakın seviyede alan bilirkişi raporuna dayanılarak hüküm kurulmasının hatalı olduğunu, objektif değer artışının %50 olarak uygulanmasının yerinde olmadığını, davacı idare lehine vekâlet ücreti takdir edilmesi gerektiğini ileri sürerek kararın bozulmasını talep etmiştir.

2. Davalı vekili; direnme kararının kamulaştırmanın ruhuna aykırı olduğunu, gerçek değere ulaşırken her taşınmazın kendine özgü olarak değerlendirildiğini, aynı bölgede bazı taşınmazlar arasında fahiş derecede olmayacak şekilde fiyat farklılıkları oluşabileceğini, Yargıtay tarafından takdir edilen bedelin taşınmaza özgü olarak gerçek değeri yansıtacak şekilde belirlendiğini ileri sürerek kararın bozulmasını talep etmiştir.

C. Uyuşmazlık

Direnme yoluyla Hukuk Genel Kurulu önüne gelen uyuşmazlık, kamulaştırma bedelinin tespiti ve terkin istemine ilişkin eldeki davada; sulu tarım arazisi niteliğindeki dava konusu taşınmazın kamulaştırma bedelinin tespiti amacıyla yapılan hesaplamada, değerlendirme yılı olan 2017 yılı Karacabey İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü verilerine göre münavebeye esas alınan dolmalık biber ve arpacık soğan ürünlerinin minimum ve maksimum olarak belirtilen kg başına dekara ortalama verim miktarlarının 5750 kg ve 1500 kg üzerinden hesaplanarak m² birim fiyatının 50,42 TL olarak mı yoksa 5000 kg ve 1300 kg üzerinden hesaplanarak m² birim fiyatının 45,42 TL olarak mı belirlenmesi gerektiği noktasında toplanmaktadır.

D. Gerekçe

1. İlgili Hukuk

4650 sayılı Kanunla değişik 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu'nun (2942 sayılı Kanun) 11. maddesi,

2. Değerlendirme

A- Davacı idare vekilinin temyiz istemi yönünden

1. Hukuki yarar dava şartı olduğu gibi temyiz istemi için de gerekli bir şarttır. Bölge Adliye Mahkemesince davanın kabulüne dair verilen karar taraf vekilleri tarafından temyiz edilmiş, Özel Daire tarafından davacı idare vekilinin temyiz itirazlarının reddine karar verildikten sonra davalı vekilinin temyiz itirazlarının kabulü ile karar bozulmuştur. Özel Daire tarafından temyiz itirazları incelenerek reddedilen taraf yönünden karar kesinleşmiş olmakla, artık bu tarafın direnme kararını temyizde hukuki yararı bulunmamaktadır.

2. O hâlde davacı idare vekilinin direnme hükmüne yönelik temyiz isteminin hukuki yarar yokluğundan reddine karar verilmelidir.

B- Davalı vekilinin temyiz istemi yönünden

3. Konunun açıklığa kavuşturulması için öncelikle 2942 sayılı Kanun'un “Kamulaştırma bedelinin tespiti esasları” başlıklı 11. maddesine değinmek gerekmektedir.

4. Anılan maddede; “15 inci madde uyarınca oluşturulacak bilirkişi kurulu, kamulaştırılacak taşınmaz mal veya kaynağın bulunduğu yere mahkeme heyeti ile birlikte giderek, hazır bulunan ilgilileri de dinledikten sonra taşınmaz mal veya kaynağın;

a) Cins ve nevini,

b) Yüzölçümünü.

c) Kıymetini ektileyebilecek bütün nitelik ve unsurlarını ve her unsurun ayrı ayrı değerini,

d) Varsa vergi beyanını,

e) Kamulaştırma tarihindeki resmi makamlarca yapılmış kıymet takdirlerini,

f) Arazilerde, taşınmaz mal veya kaynağın (…) mevkii ve şartlarına göre ve olduğu gibi kullanılması halinde getireceği net gelirini.

g) Arsalarda, kamulaştırılma gününden önceki özel amacı olmayan emsal satışlara göre satış değerini,

h) Yapılarda, (…) resmi birim fiyatları ve yapı maliyet hesaplarını ve yıpranma payını,

ı) (Değişik: 19/4/2018-7139/27 md.) (İptal ibare: Anayasa Mahkemesinin 10/4/2019 tarihli ve E.:2018/156; K.:2019/22 sayılı kararı ile) (İptal ibare: Anayasa Mahkemesinin 10/4/2019 tarihli ve E.:2018/156; K.:2019/22 sayılı kararı ile) her bir ölçünün etkisi açıklanmak kaydıyla bedelin tespitinde etkili olacak diğer objektif ölçüleri,

Esas tutarak düzenleyecekleri raporda bütün bu unsurların cevaplarını ayrı ayrı belirtmek suretiyle ve ilgililerin beyanını da dikkate alarak Sermaye Piyasası Kurulu tarafından kabul edilen değerleme standartlarına uygun, gerekçeli bir değerlendirme raporuna dayalı olarak taşınmaz malın değerini tespit ederler.

Taşınmaz malın değerinin tespitinde, kamulaştırmayı gerektiren imar ve hizmet teşebbüsünün sebep olacağı değer artışları ile ilerisi için düşünülen kullanma şekillerine göre getireceği kâr dikkate alınmaz.

Kamulaştırma yoluyla irtifak hakkı tesisinde, bu kamulaştırma sebebiyle taşınmaz mal veya kaynakta meydana gelecek kıymet düşüklüğü gerekçeleriyle belirtilir. Bu kıymet düşüklüğü kamulaştırma bedelidir” şeklinde düzenlemeye yer verilmiştir.

5. Bu maddeye göre tarım arazisi niteliğindeki taşınmazın mevkii ve şartlarına göre olduğu gibi kullanılması hâlinde ekilecek ürünler ve münavebeye alınan bu ürünlerin elde edilmesi için yapılacak harcamalar göz önünde tutularak net gelirin hesaplanması ve bilimsel yolla değerinin bulunması, bedel tespitinde etkisi olan diğer tüm unsurlar da dikkate alınarak her unsurun gerekçeleri ve değere katkı oranları ayrı ayrı belirtilip gösterilmek suretiyle kamulaştırma karşılığının tespit edilmesi gerekir.

6. Somut olayda İlk Derece Mahkemesince sulu tarım arazisi niteliğindeki dava konusu taşınmazın kamulaştırma bedelinin tespiti amacıyla yapılacak değerlendirmeye esas olmak üzere Karacabey İlçe Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğünün 2017 yılına ait maliyet ve münavebe ürünleri tablosu dosya içerisine getirtilmiştir. İlk Derece Mahkemesince mahallinde yapılan keşif sonucu alınan bilirkişi kurulu raporunda, münavebe ürünleri olarak salçalık domates, dolmalık biber ve arpacık soğan ürünleri esas alınarak değerlendirme yapılmıştır. Değerlendirme yılı olan 2017 yılı Karacabey İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü veri tablosunun incelenmesinde, ürünlerin kilogram başına dekara ortalama verim miktarlarının minimum, maksimum ve ortalama olmak üzere üç sütun hâlinde belirtildiği, bilirkişi kurulunca münavebeye esas alınan ürünlerden dolmalık biberin minimum 3500 kg, maksimum 8000 kg olan verim miktarlarının aritmetik ortalamasının 5750 kg olması gerekirken 5000 kg olarak yazıldığı, aynı şekilde arpacık soğanın minimum 1000 kg, maksimum 2000 kg olan verim miktarlarının aritmetik ortalamasının 1500 kg olması gerekirken 1300 kg olarak yazıldığı anlaşılmıştır. Bu hâliyle Karacabey İlçe Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğünün 2017 yılına ait veri tablosunda ortalama verim miktarlarının hatalı olduğu değerlendirilmiştir.

7. Sulu tarım arazisi niteliğindeki dava konusu taşınmazların net gelir yöntemine göre bedelinin hesaplanmasında, İlçe Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü verilerinde hatalı olarak belirtilen şekilde dolmalık biberin ortalama verim miktarının 5000 kg, arpacık soğanın ortalama verim miktarının 1300 kg üzerinden hesaplanması hâlinde 45,42 TL metrekare birim fiyatı; minimum ve maksimum verilerin aritmetik ortalaması olan dolmalık biberin ortalama verim miktarının 5750 kg, arpacık soğanın ortalama verim miktarının 1500 kg üzerinden hesaplanması hâlinde 50,42 TL metrekare birim fiyatı sonucuna ulaşılacağı görülmüştür.

8. Yukarıda yapılan açıklamalar ışığında somut olay değerlendirildiğinde, İlk Derece Mahkemesince alınan 15.03.2018 tarihli bilirkişi kurulu ek raporunda 2017 yılı verileri baz alınarak hatalı bir şekilde dolmalık biberin ortalama verim miktarı 5000 kg, arpacık soğanın ortalama verim miktarı 1300 kg üzerinden hesaplama yapılmak suretiyle metrekare birim fiyatı 45,42 TL olarak tespit edilmiştir. Anılan bilirkişi raporunun hükme esas alındığı İlk Derece Mahkemesi kararının istinaf incelemesi sırasında Bölge Adliye Mahkemesince 45,42 TL metrekare birim fiyatına %50 oranında objektif değer artışı uygulanması gerektiği gerekçesiyle resen hesaplama yapılmak suretiyle yeniden hüküm kurulmuştur. Özel Daire bozma kararında, dolmalık biber ve arpacık soğanda minimum ve maksimum verilere göre dekara ortalama verim miktarlarının 5750 kg ve 1500 kg olarak hesaplanmak suretiyle metrekare birim fiyatının 50,42 TL olması gerektiği hâlde gerekçesi açıklanmadan kg başına dekara verim miktarlarının 5000 ve 1300 kg olarak hesaplanarak, metrekare birim fiyatının 45,42 TL olarak belirlenmesinin doğru görülmediğine değinilmiş, Bölge Adliye Mahkemesince direnme kararı verilmiştir.

9. Bu durumda sulu tarım arazisi niteliğindeki dava konusu taşınmazların kamulaştırma bedelinin tespiti amacıyla yapılan hesaplamada, değerlendirme yılı olan 2017 yılı Karacabey İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü verilerine göre münavebeye esas alınan dolmalık biber ve arpacık soğan ürünlerinin minimum ve maksimum olarak belirtilen kg başına dekara ortalama verim miktarlarının aritmetik ortalamaları olan 5750 kg ve 1500 kg üzerinden hesaplanarak metrekare birim fiyatının 50,42 TL olarak belirlenmesi gerekirken, hatalı veriler olan 5000 kg ve 1300 kg üzerinden hesaplanarak metrekare birim fiyatının 45,42 TL olarak belirlenmesi doğru görülmemiştir.

10. Hâl böyle olunca Hukuk Genel Kurulunca da benimsenen Özel Daire bozma kararına uyulması gerekirken, önceki kararda direnilmesi usul ve yasaya aykırıdır.

11. Bu nedenle direnme kararı bozulmalıdır.

VII. KARAR

Açıklanan sebeplerle;

I- A bendinde (§1-2) belirtilen gerekçelerle davacı idare vekilinin temyiz itirazlarının hukuki yarar yokluğundan REDDİNE,

II- B bendinde (§3-11) belirtilen gerekçelerle davalı vekilinin temyiz itirazlarının kabulü ile direnme kararının Özel Daire bozma kararında gösterilen nedenlerden dolayı BOZULMASINA,

İstek hâlinde temyiz peşin harcının yatırana geri verilmesine,

02.07.2025 tarihinde oy birliğiyle kesin olarak karar verildi.